Лёгкія грошы: Гісторыя МММ-самай маштабнай аферы ў Расеі

Чым жа ўсё ж быў МММ?

Пра МММ ужо напісана некалькі кніг і зняты нядрэнны мастацкі фільм. Але ў год 25-годдзя самай яркай аферы постсавецкага перыяду яшчэ раз нагадаем храналогію падзей. А таксама некаторыя цікавыя факты аб рэальных і выдуманых персанажах гэтага праекта, піша myfin.by.

Чым жа ўсё ж быў МММ?

Хто глядзеў тэлевізар чвэрць стагоддзя таму, не забудзе тую лавіну нястрымнай (і як выявілася бессаромнай) рэкламы інвестыцыйных фондаў і іншых пунктаў беззваротнага збору грошай у насельніцтва. Назвы гэтых фондаў цяпер не памятаюць нават ашуканыя ўкладчыкі. Але з МММ усё было не так.

МММ – гэта «bitcoin» і «форэкс» свайго часу.

«Незразумела як, але працуе!».

І дае зарабіць (не ўсім).

Аднак фактычна МММ-класічная фінансавая піраміда, пабудаваная, некалькі разоў зрынутая, і зноў пабудаваная геніем сваёй справы Сяргеем Панцялеевічам Маўродзі.

Першапачаткова (з 1989 года) МММ быў кааператывам, які перапрадаваў кампутары і займаўся іншымі нецікавымі справамі.

Але ў 1992 годзе МММ стала акцыянерным таварыствам, а 1 лютага 1994 года выпусціла ў свабодны продаж 991 тысячу акцый.

Іх кошт штучна павышаўся, пад лозунгам «сёння заўсёды даражэй, чым учора».

Калі новым выпускам акцый стала перашкаджаць дзяржава, Маўродзі пачаў прадаваць «квіткі МММ», якія не з'яўляліся ні грашыма, ні акцыямі, але раслі ў кошце яшчэ хутчэй і да 4 жніўня 1994 года падаражэлі ў 127 разоў.

Колькасць удзельнікаў піраміды павялічылася, паводле звестак прыхільнікаў МММ, да 15 мільёнаў. Іншыя крыніцы кажуць аб 2 мільёнах, але і гэта неймаверна шмат для ўсякага праекта. Адзін з сайтаў МММ паведамляе, што толькі ў Маскве каса праекта склала 50 мільёнаў даляраў.

І ўсё гэта ў Расеі 90-х, дзе маса насельніцтва знаходзілася ў разгубленасці, бандыты падмянялі ўладу, а грошы раставалі ў руках і без удзелу бандытаў, бо інфляцыя за 5 гадоў склала больш за 3500%.

Першыя ўдзельнікі МММ распаўсюджвалі казачныя чуткі, ім спадарожнічала эфектыўная рэклама (пра яе асобна). Хваля агульнага захаплення спрэс гасіла крытычнае мысленне.

Калі ў прэсе і на тэлевізіі дзяржчыноўнікі абвясцілі, што «МММ - гэта падман», нічога не адбылося. Акрамя абяцанняў Маўродзі павялічыць выплаты і пагроз правесці рэферэндум аб недаверы да ўлады. Адзін з дэпутатаў Думы казаў, што Маўродзі меў план сабраць у сваю піраміду ўсе грошы краіны. Сцвярджэнне сумнеўнае, але Сяргей Панцялеевіч, які ўважаў сябе кімсьці накшталт Месіі, цалкам мог паабяцаць і не такое.

У гэтай сітуацыі ў дзяржавы не было выбару. Тагачасны прэм'ер-міністр патрабаваў ад сілавікоў тэрміновых захадаў «пакуль усё не лопнула».

4 жніўня 1994 года Маўродзі арыштавалі за нявыплату падаткаў (як калісьці Аль Капонэ). Ягоную кватэру спецназ узяў штурмам, з жывой трансляцыяй на тэлевізіі.

Праца МММ, г.зн., выплаты і продаж новых папер, скончылася. Маўродзі абвінаваціў у гэтым уладу і патлумачыў шырокай публіцы, што прайшоў толькі першы этап збору грошай, якія павінны былі пайсці на інвестыцыі ў рэальныя прадпрыемствы і забяспечыць усеагульны росквіт. Пачаліся хваляванні ўкладчыкаў.

Частка пратэстоўцаў верыла, што Маўродзі не вінаваты, яшчэ больш людзей уважала яго за адзінага, хто можа выратаваць сітуацыю.

На хвалі народнай падтрымкі Маўродзі стаў дэпутатам Дзярждумы. З якой быў выключаны праз год за ненаведванне. Але да гэтага моманту аддзяленні МММ заставаліся недатыкальнымі офісамі дэпутата Дзяржаўнай думы. Ён таксама спрабаваў балатавацца ў прэзідэнты.

Але за ўсімі палітычнымі рухамі цела занадта яўна праглядвала жаданне не патрапіць у турму. Куды ён усё ж патрапіў на 4,5 гады, ужо пасля пазбаўлення дэпутацкай недатыкальнасці.

Большая частка грошай МММ знікла. Асноўная маса ўдзельнікаў засталася ні з чым, блізу 50 чалавек скончылі жыццё самагубствам.

Паводле афіцыйнай версіі да моманту арышту грошы Маўродзі МММ сышлі з Расеі праз сетку афшора і былі прысвоеныя невядома кім.

Маўродзі казаў, што частка грошай вярнулася першым укладчыкам, а яшчэ 17 КамАЗаў гатоўкі вывез АМАП.

У 1997 годзе МММ прызналі банкрутам і ліквідавалі. Па іроніі лёсу прызначаны ў МММ ліквідатар у 2007 годзе атрымаў 15 гадоў за махлярства ў іншых справах.

Да развіцця інтэрнэту масавая свядомасць была значна больш «масавай», бо рэгулявалася праглядам параўнальна невялікай колькасці тэлеперадач.

Сакрэт поспеху МММ збольшага у тым, што ў найлепшы эфірны час на экранах з'явіўся знарочыста просты, нават карыкатурны «Лёня Галубкоў», то Ванька Дурачок, то Сямён Гарбункоў з «Брыльянтавай рукі». За ім рушылі ўслед ягоная жонка, брат, адзінокая Марына Сяргееўна, якая нікому не верыла, але здабыла жаночае шчасце. А таксама пары маладых бесклапотных і аптымістычных пенсіянераў. З'явілася нават зорка серыялаў Вікторыя Руфіа («Проста Марыя»).

Рэклама была знарочыста простай, але прафесійнай, характэрны момант - яе пераказвалі! Фразы «Куплю жонцы боты», «Добрая прыбаўка да пенсіі», «Я не халяўшчык» сталі фальклорам, як чапаеўскія анекдоты.

Некаторыя рэкламныя акцыі дзівілі маштабам, напрыклад, дзень бясплатнага праезду ў маскоўскім метро для ўсіх за кошт МММ. Так паўтаралася некалькі разоў і каштавала (як пішуць) блізу мільёна даляраў. МММ спансавала канцэрты, спартовыя мерапрыемствы, конкурсы прыгажосці (дзе перамагала жонка Маўродзі) і т. д.

Паралельна з рэкламай распаўсюджваліся спрыяльныя для МММ чуткі. Людзі верылі, прадаўжалі верыць.

Чым усё скончылася?

Напраўду нічога не скончылася, але яшчэ шмат разоў паўтарылася і, напэўна, будзе паўтарацца.

Пасля МММ 90-х быў МММ-2011, потым МММ-2012, яшчэ пазней-MMM Global Republic of Bitcoin. Апошні праект абвінавачвалі ў значным уздыме кошту біткоіна, бо ўклады прымаліся менавіта ў гэтай крыптавалюце.

Новыя піраміды 2011-12 гадоў адбываліся ў Інтэрнэце і сабралі, на заяву арганізатараў, 35 мільёнаў удзельнікаў. Філіялы МММ з'яўляліся амаль у ста розных дзяржавах, у тым ліку ў Беларусі, Малдове, Нямеччыне, Кітаі, Індыі і афрыканскіх краінах.

Цікавы момант - арганізатары не ўтойвалі, што гэта піраміда. Аднак «народ вёўся», а вынік заўсёды быў прадказальна аднолькавым.

А вось сур'ёзных эканамічных наступстваў у МММ не было. Адбывалася толькі пераразмеркаванне ўласнасці, часцей ад бедных да багатых.

Цяпер некаторыя дзеячы МММ адышлі ад спраў і вядуць спакойнае забяспечанае жыццё. Хтосьці ўдзельнічае ў іншых авантурах. Другія – бядуюць.

Сам Маўродзі памёр на аўтобусным прыпынку ў 2018 годзе ва ўзросце 62 гадоў і быў пахаваны на грошы былых укладчыкаў МММ.