Уладальнікаў аўто ўцягнулі ў «МММ»

Чаму ў Беларусі безупынна расце кошт бензіну?

У чацвер, 11 студзеня, прадстаўнік канцэрна «Белнафтахім» заявіў, што для таго, каб кампенсаваць рост коштаў нафты, трэба падняць цэны на запраўках на 23%.

Кошты нафты за жнівень-снежань мінулага года сапраўды выраслі на 25,8%. Чаму ж тады не зніжаўся кошт паліва, калі некалькі гадоў запар сусветныя кошты нафты падалі? На пытанні сайта Charter97.org адказвае доктар эканамічных навук Барыс Жаліба:

- Сапраўды, на доўгае падзенні сусветных коштаў нафты запраўкі ў Беларусі, мякка кажучы, не адрэагавалі. Прычына гэтага - у «асаблівай» структуры беларускіх коштаў бензіну і дызельнага паліва. Большая іх частка складаецца з ускосных падаткаў - падатку на дададзеную вартасць і акцызаў.

У суме доля гэтых ускосных падаткаў нашмат большая за сабекошт тоны бензіну. Таму, калі сусветныя кошты нафты зніжаліся, у развітых рынкавых краінах, ЕЗ і ЗША, таннеў бензін на запраўках. Бо там няма такой велізарнай долі падаткаў у цане, і надвор'е робяць змены сабекошту нафты.

А ў нас такога ніколі не было. Для ўраду галоўнае - гэта сабраць падаткі. Падаткі, ПДВ, акцызы - гэта іх любімыя «магічныя» формулы, інструменты ў выкананні фіскальнай функцыі, «бязвыплатныя» канфіскацыі сродкаў у бюджэт.

Таму для беларускіх кіроўцаў ніякага значэння няма, пайшлі ў рост або пачалі зніжацца сусветныя кошты нафты.

- Якія сумы ўдавалася «зарабляць» на паліўных акцызах у эпоху нізкіх коштаў нафты? Якая іх доля ў напаўненні дзяржаўнага бюджэту?

- Сапраўды адказаць на такое пытанне складана, бо ў афіцыйных звестках публікуюць лічбы паступленняў у бюджэт, атрыманыя ў цэлым ад ПДВ. І нідзе не вылучаюць асобна, колькі з гэтага атрымана ад ПДВ і акцызаў на маторнае паліва. Гэта вельмі спецыяльныя звесткі, і проста так з імі азнаёміцца немагчыма. Але хачу звярнуць увагу не іншае: ПДВ па долі даходаў у бюджэт займае першае месца. І акцызы таксама знаходзяцца там на чале спісу, часам яны знаходзяцца на другім месцы, часам перамяшчаюцца на трэцяе, саступаючы мытам.

І такая структура бюджэту - згубная па сваёй сутнасці. Лічыцца негатыўным сімптомам, калі ільвіную долю прыходнай часткі дзяржбюджэту складаюць ускосныя падаткі. У развітых краінах найбольшая доля ў фармаванні бюджэту - гэта падаткі на прыбытак фірмаў і прадпрыемстваў, падаткі на высокія заробкі і іх рост і гэтак далей. На ўсё, што складае эканамічную актыўнасць грамадства.

У нас жа значная частка бюджэту фармуецца «пасіўна», як у даіндустрыяльную эпоху.

- Атрымліваецца, што ў перыяд нізкіх цэн нафты бюджэт усё роўна атрымліваў велізарныя сумы праз высокія ўскосныя падаткі. Але менавіта ў гэты перыяд у людзей знізіліся рэальныя даходы, утварылася «дзірка» ў ФСАН, павысіўся пенсійны ўзрост, прыдумалі падатак на «дармаедаў»... Куды падзеліся гэтыя «нафтадаляры» з бюджэту?

- Гэтаму ёсць добрае і ёмістае азначэнне: нафтавы праклён. Яно больш характэрна для такіх нафтаздабываючых краін, як Расея ці Венесуэла. Але яго можна ўжыць і да Беларусі. Яшчэ з часоў Савецкага Саюза эканоміка, як і пазней расейская і беларуская, атрымлівала нямала даходаў ад сусветных коштаў нафты. У адрозненне ад многіх арабскіх здабываючых краін - Саудаўскай Арабіі, ААЭ - якія паднялі на нафце эканоміку і ўзровень жыцця свайго насельніцтва, Расея, Венесуэла і Беларусь не змаглі гэтага зрабіць.

- Чаму ж гэта адбылося?

- Таму што «нафтадаляры», як той казаў, праядаюць. Паглядзіце, у Расеі нядаўна быў «праедзены» Рэзервовы фонд. «Праяданне» - гэта прамое следства нізкаэфектыўнай нерэфармаванай эканомікі.

Што тычыцца канкрэтна Беларусі, то ў апошні час краіна жыве ў звычайнай «фінансавай пірамідзе». Улады стварылі такую сістэму, што ім даводзіцца ўвесь час разлічвацца з даўгамі, у якія яны ўлезлі. Таму любыя свабодныя сродкі накіроўваюцца на аплату запазычанасцяў - але і гэтага не стае.

Урад з году ў год жыве надзеямі на чарговае рэфінансаванне непамернай дзяржаўнай запазычанасці.

- Нагадвае МММ з 1990-х...

- Нешта падобнае. Стан такой эканомікі пастаянна застаецца нездавальняючым і не дазваляе «назапасіць тлушч», а ўжо тым больш накіраваць нейкія сродкі на сацыяльныя патрэбы. Гэтага не будзе: урад заклапочаны тым, каб не абрынулася «фінансавая піраміда». Ім трэба вярнуць запазычанасці сёлета і думаць, з якіх крыніц вярнуць іх у наступным. І ўвесь час адбываецца «галоўная дзейнасць» - рэфінансаванне гэтай пазыковай піраміды. Цяпер да гэтай задачы будзе падлучаныя і кошты на бензін і дызель.

- Ці будуць цэны на іх павышаны сапраўды на 23%? Бо рост сусветных цэн на сырую нафту ўжо склаў 25,8%, а ёсць яшчэ і выдаткі на дастаўку, перапрацоўку, размеркаванне паліва? Акрамя таго, у Расеі стаўку акцызу з 1 студзеня павысілі на 10-12%. На колькі наогул могуць вырасці кошты на бензін?

- Можа быць, што агучаныя 23% - гэта толькі пачатак росту коштаў. Пытанне толькі ў тым, на які час расцягнецца гэты працэс. Канцэрну «Белнафтахім» патрэбныя дадатковыя грошы не толькі на кампенсацыю росту кошту нафты, але і на свае патрэбы. А бо яшчэ неабходна пакідаць нейкі запас на рэканструкцыю і развіццё.

Расея цяпер праводзіць падатковы манеўр, павышае падатак на здабычу сырой нафты. У выніку расейская сыравіна для «Белнафтахіма» і беларускіх НПЗ будзе даражэць.

Таму так, 23-25% - гэта толькі, каб кампенсаваць рост сусветных коштаў. А застаецца яшчэ фактар расейскага падатковага манеўру і патрэбы самой беларускай нафцянкі. Але падняць цэны рэзка, адразу на 23-25 і больш працэнтаў - гэта вельмі рызыкоўны крок. Мяркую, што «Белнафтахім» пойдзе пракладзенай у мінулым годзе дарожкай і будзе павышаць іх на «капейку» - толькі рабіць гэта значна часцей і напэўна ўжо на «дзве», а то і больш «капеек».

Ва ўсякім выпадку, кіроўцам варта ўважліва сачыць за цэнамі на запраўках. Бо логіка ва ўладаў такая: калі карыстаешся аўтамабілем - значыць, ты не самы бедны чалавек і з цябе можна яшчэ нешта ўзяць. Таму «Белнафтахім» будзе аказваць ціск на ўрад, каб яшчэ і яшчэ павышаць кошты. Маўляў, ездзіць-то ўсё роўна будуць, куды дзенуцца...

- Ці хопіць ва ўладаў вытрымкі прытрымлівацца тактыкі «двух капеек»? Бо рана ці позна можна апынуцца перад нейкімі новымі нечаканымі фактарамі. І давядзецца гаварыць пра неабходнасць рэзкага павышэння коштаў, як гэта было заяўлена цяпер...

- Вядома, ёсць такая імавернасць і такая «спакуса». Бо доўгі час цэны бензіну ў Беларусі былі адны з самых нізкіх у параўнанні з суседзямі. Таму нават псіхалагічна «Белнафтахіму» лёгка патрабаваць іх скачкападобнага павышэння - маўляў, трэба выраўнаваць планку.

Сітуацыя цалкам можа пачаць развівацца па сцэнары: стрымлівалі-стрымлівалі і не ўтрымалі. Як на мінулым тыдні, калі канцэрн ашаламіў аўтааматараў такой значнай лічбай як 23%.

Вядома, гэта выкліча рэзкую незадаволенасць у людзей. Многія яшчэ памятаюць акцыі пратэсту ў 2011 годзе, кампанію «Стоп-бензін», калі машыны спынялі рух на праспекце Незалежнасці.